Triodos pleit voor hervorming: ‘Het financiële systeem is een doel op zich geworden’
Het financiële systeem moest ooit de economie dienen, zoals de economie de samenleving moest dienen. Die volgorde is ergens in de afgelopen decennia omgedraaid. Dat is de harde conclusie van Triodos in haar onlangs gepubliceerde visiepaper. De bank pleit voor een fundamentele verbouwing van de sector, waarbij democratische sturing en een publieke munt centraal staan.
Geld is in de basis een sociale technologie. Het stelt mensen in staat waarde uit te wisselen, te investeren en samen te werken zonder dat ze elkaar persoonlijk hoeven te kennen, gebaseerd op institutioneel vertrouwen. Maar wie anno 2025 naar de wereldwijde geldstromen kijkt, ziet volgens Triodos een systeem dat vooral met zichzelf bezig is.
In het rapport ‘A system that Serves: Rebuilding finance for the future’ fileert de bank de huidige inrichting van de financiële markten.
De diagnose is helder: het systeem is te groot, te complex en te ver losgezongen van de reële economie. Balanstotalen zijn vele malen groter dan het bruto binnenlands product en kapitaal cirkelt rond in financiële markten – op zoek naar rendement in bestaande activa – in plaats van dat het landt bij ondernemers of maatschappelijke transities.
Het resultaat is een sector die rijkdom concentreert en risico’s afwentelt op de maatschappij. Om dit te keren, stelt Triodos drie ingrijpende hervormingen voor.
Van blinde markt naar bewuste sturing
Het meest fundamentele punt dat de bank maakt, raakt de kern van de vrije markt: het alloceren van kapitaal. De gangbare gedachte is dat de markt, gedreven door risico en rendement, geld daar brengt waar het het meest efficiënt wordt ingezet. Triodos stelt dat dit mechanisme faalt bij de grote vraagstukken van deze tijd.
De redenering is als volgt: markten zijn blind voor zaken die geen prijs hebben. Ecologische schade of sociale ongelijkheid staan niet op de balans, en dus stuurt het prijsmechanisme kapitaal automatisch naar de plek met het hoogste financiële rendement op korte termijn, ongeacht de langetermijnschade.
Regeneratieve projecten – denk aan natuurherstel of betaalbare woningbouw – delven het onderspit omdat hun maatschappelijke waarde zich niet direct vertaalt in cashflow.
De bank pleit daarom voor het introduceren van democratische sturing op kredietverlening. Geen planeconomie waarin de staat elke lening goedkeurt, maar een stelsel van kaders waarin de politiek bepaalt welke sectoren prioriteit krijgen.
Dit betekent concreet dat banken gestimuleerd moeten worden om risicovolle leningen te verstrekken aan de transitie-economie, terwijl financiering van fossiele industrie actief wordt ontmoedigd. Het idee is dat de democratie de richting bepaalt, en de markt vervolgens de efficiëntste weg daarheen zoekt.
Publieke digitale euro
Een tweede pijler onder de hervorming betreft het betalingsverkeer. Dat is volgens Triodos verworden tot een publiek goed dat volledig in private handen is. Burgers en bedrijven zijn voor hun dagelijkse transacties afhankelijk van commerciële banken en een handvol – vaak Amerikaanse – kaartaanbieders.
De kwetsbaarheid van dit model zit in de verwevenheid. Doordat commerciële banken zowel de betalingen regelen als risicovol krediet verlenen (geldcreatie), moet de overheid keer op keer bijspringen als het misgaat om het betalingsverkeer veilig te stellen. Winsten zijn privaat, maar de stabiliteit wordt publiek gegarandeerd.
Triodos ziet de oplossing in de introductie van een publieke digitale euro, uitgegeven door de ECB, als aanvulling op het huidige systeem. De logica hierachter is tweeledig. Enerzijds vermindert het de afhankelijkheid van commerciële partijen en buitenlandse techreuzen, wat de strategische autonomie van Europa vergroot.
Anderzijds biedt het burgers een veilige haven: een digitale vorm van contant geld die direct gedekt is door de centrale bank, zonder het balansrisico van een commerciële instelling. Dit zou de concurrentie aanjagen en het financiële stelsel als geheel stabieler maken.
Terug naar de basis: de reële economie
Tot slot pleit de bank voor het inkorten van de keten. Het huidige systeem kenmerkt zich door lange, complexe schakels van intermediairs, schaduwbanken en verpakte leningen. Hierdoor verliest geld zijn connectie met de oorsprong en bestemming.
Triodos wil terug naar een model van directe financiering van de reële economie. Banken moeten minder fungeren als doorgeefluik van financiële producten en meer als partner van de ondernemer.
Paradoxaal genoeg betekent dit dat banken meer maatschappelijk risico moeten durven nemen. Nu kiezen banken vaak voor ‘veilige’ beleggingen in bestaand vastgoed of staatsobligaties (onproductief kapitaal), terwijl de ondernemer met een innovatief plan (productief kapitaal) bot vangt vanwege strenge risicomodellen.
Door de kapitaaleisen generiek te verhogen, kunnen banken worden gestimuleerd om risicovollere leningen te verstrekken aan projecten die bijdragen aan de noodzakelijke transities in de reële economie. Tegelijk moeten kortetermijnrisico’s en speculatieve activiteiten juist worden afgebouwd, zodat krediet weer ten goede komt aan maatschappelijk waardevolle initiatieven.
“Triodos Bank zet zich al 45 jaar in om het financiële systeem van binnenuit te hervormen”, zegt CEO Marcel Zuidam.
“Deze visie brengt die ambitie naar het heden. Het is een oproep om te erkennen dat het financiële systeem geen neutraal systeem is, maar een centrale arena van verandering waarin waarden een belangrijke rol spelen. Tegelijk biedt het een routekaart voor hoe het systeem zich kan ontwikkelen om ons leven eerlijk, bewust en binnen de grenzen van onze planeet te ondersteunen.”
Triodos gaat op 16 december over deze visie in debat in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam.
