Wim Boonstra: Bankbiljet verliest terrein, maar consument wil anoniem betalen

Het bankbiljet verliest terrein, aldus Wim Boonstra, bijzonder hoogleraar Economische en Monetaire Politiek aan de Vrije Universiteit en speciaal adviseur bij RaboResearch. Maar er moeten volgens Boonstra mogelijkheden blijven bestaan voor ‘transacties zonder dat de overheid, bank of wie dan ook meekijkt’.

Welke trend ziet u?

“In een aantal landen zien we – deels door overheidsbeleid, deels door veranderend consumentengedrag in combinatie met technologische innovaties – dat chartaal geld langzaam maar zeker wordt teruggedrongen. Omdat ook de indruk bestaat dat chartaal geld een onevenredig grote rol speelt in criminele circuits, wordt dit door veel beleidsmakers en economen toegejuicht. Uit marktonderzoek blijkt immers dat mensen weinig chartaal geld in huis hebben. Terwijl de feitelijke hoeveelheid uitstaand chartaal geld vele malen groter is, vooral in grote coupures. Dat is een sterke indicatie dat de grote coupures vooral in omloop zijn in criminele circuits.

Dat willen beleidsmakers graag terugdringen, maar dat ligt nogal gevoelig. Want de waarde die de ‘gewone consument’ hecht aan munten en bankbiljetten, is toch de privacy ervan. Een chartale transactie wordt direct en anoniem afgewikkeld. Maar er zijn ook veel ‘eerlijke’ transacties die mensen toch liever chartaal afwikkelen. Wat overigens per land varieert. In Nederland en Scandinavië bijvoorbeeld is chartaal geld sterk op z’n retour, maar in Duitsland en Japan veel minder. En uiteindelijk is chartaal geld ook de ultieme ‘back up’ als er onverhoopt een grote storing optreedt in het girale betalingsverkeer.”

Wat betekent die aftocht van chartaal geld voor andere manieren van betalen?

“Het spiegelbeeld van die trend is natuurlijk dat betalingsverkeer in toenemende mate via bancaire systemen verloopt, giraal en digitaal. Belangrijk is dat mensen daar wel toegang toe moeten hebben, en dat het goedkoop is.

Nederland heeft een van de beste en goedkoopste girale betalingssystemen ter wereld. Maar tegelijk zijn er nog steeds groepen mensen die geen of een slechte toegang hebben tot giraal en/of digitaal betalingsverkeer, zoals mensen in asielzoekerscentra en daklozen. Denemarken bijvoorbeeld, heeft daar een oplossing voor. Daklozen kunnen daar digitaal bedelen. In Nederland kunnen collectanten digitaal collecteren. Die beweging om giraal en digitaal betalingsverkeer beter toegankelijk te maken, is dus gaande. Maar zo ver als we in Nederland en Scandinavië zijn, zo ver zijn andere landen nog lang niet.”

Hoe zou de afbouw van chartaal geld in Europa kunnen verlopen?

“Wat je mag verwachten, is dat eerst de grote coupures verdwijnen. Ze worden niet meer in circulatie gebracht en verliezen op termijn hun status als wettig betaalmiddel. In Zweden is dat bijvoorbeeld al aan de gang. In Europa is de centrale bank vrij terughoudend; er is besloten dat er geen nieuw €500 biljet komt. Waarmee niet is gezegd dat de bestaande biljetten uit de roulatie gaan. Die terughoudendheid heeft ook te maken met de waarde die met name Duitsland hecht aan chartaal geld. Sommige economen zeggen: schaf alle grote coupures af en behoud de kleine – uiteindelijk alleen in de vorm van munten. Dan kunnen de meeste transacties toch nog anoniem worden gedaan, en strooi je behoorlijk wat zand in de raderen van criminelen. Alles wat je kunt doen om het criminelen zo moeilijk mogelijk te maken, juich ik toe.

Banken besteden veel geld en tijd aan het veilig maken van hun systemen tegen criminaliteit. Maar ze houden tegelijkertijd een - chartaal - systeem in stand dat grote hoeveelheden geld ‘buiten het zicht’ houdt. Dat is een beetje krom. Maar wil je maatschappelijke draagvlak krijgen voor afbouw van chartaal betalingsverkeer, dan moeten er mogelijkheden blijven bestaan voor transacties die kunnen worden uitgevoerd zonder dat de overheid, bank of wie dan ook meekijkt.”

Dit artikel is eerder verschenen in Bank|Wereld van de Nederlandse Vereniging van Banken.