Toeval of een geboren leider? Jan van Rutte over zijn weg naar de top

Succes is een keuze. Je creëert je eigen geluk. Het zijn typische uitspraken die we toedichten aan de CEO’s en founders van deze wereld. Maar is dat terecht? Jeroen Broekema sprak al meer dan 100 leiders uit de financiële sector, en steevast rijst hetzelfde beeld: ze hebben hun weg naar de top helemaal niet minutieus gepland. Ook het pad van Jan van Rutte, voormalig topbestuurder bij onder meer ABN AMRO en Fortis, lijkt van toevalligheden aan elkaar te hangen. Of is er toch meer aan de hand?

“Je bent een echte leider”, kreeg Jan van Rutte te horen van zijn vader. Hij was een jaar of veertien en regelmatig aanvoerder van zijn voetbalteam, dat werd gecoacht door zijn vader. “Waar heb je het over?”, antwoordde de zoon zijn vader. “Ik wist niet eens wat hij er toen mee bedoelde”, blikt Van Rutte bijna 60 jaar later terug in de Leaders in Finance-podcast van Jeroen Broekema.

De nu 72-jarige Van Rutte is onder meer vicevoorzitter van de RvC van BNG Bank, lid van de RvC van PGGM en lid van de Raad van Toezicht van Health Center Hoenderdaal. Eerder was hij CEO van Fortis Bank Nederland, CFO van ABN AMRO en president-commissaris van de Volksbank. Kortom: zijn vader had een vooruitziende blik.

‘Waarom niet?’

Van Rutte zelf keek nooit al te ver vooruit. Na de middelbare school – de hbs – wilde hij “nog wat anders gaan doen”. Maar wat? Het toeval wilde dat Van Ruttes overbuurman onderdirecteur was van de hbs en op het punt stond directeur te worden van de heao.

“Ik stond altijd een beetje te voetballen tegen het muurtje onder zijn huis”, vertelt Van Rutte. Hij zei: ‘Kan je niet een keer ophouden?’ En toen zei hij: ‘Is het niks voor jou om naar die heao te gaan?’ Ik had namelijk net bij hem het eindexamen economie afgelegd en had een hoog cijfer. Ik dacht: ‘Ja, waarom niet?’ Dat zat toen altijd wel een beetje in mijn systeem: ‘Waarom niet? Ook leuk.’”

Dus ging hij naar de heao, maar zonder duidelijk plan: “Ik had na het einde van het derde jaar nog geen idee wat ik zou gaan doen.” Een studiegenoot bood uitkomst. “Hij zei: ‘Ik ga naar Rotterdam, ga je mee?’ Ik dacht: ‘Ja, waarom niet? Dus toen ben ik naar Rotterdam gegaan.”

Daar studeerde de in Den Haag geboren en getogen Van Rutte economie aan de Erasmus Universiteit. Na zijn studie belandde hij bij de Algemene Bank Nederland (ABN). “Ook een beetje toeval eigenlijk”, geeft hij aan. “Ik was student-assistent op de Erasmus Universiteit en daar was een hoogleraar, professor Burgert, en die zei: ‘Is dat niks voor jou?’” Van Rutte dacht – je raadt het al: “Klinkt wel aardig, waarom niet?”

Stoelendans

Het werd de start van zijn meer dan veertigjarige loopbaan in de financiële sector. Met één duidelijke rode draad, zoals Broekema opmerkt: “ABN AMRO en haar rechtsvoorgangers komen steeds weer terug.”

“Dat klopt helemaal”, beaamt Van Rutte. “Dat heb ik natuurlijk niet altijd kunnen beïnvloeden, maar het gebeurde wel.” Hoe? Via vele omwegen en onverwachte afslagen. Hier de (zo kort mogelijke) samenvatting.

Het begon dus bij ABN, in 1978. Na drie jaar stapte Van Rutte over naar Pierson, Heldring & Pierson, destijds een dochterbedrijf van de AMRO Bank. In 1991 fuseerden ABN en de AMRO Bank tot ABN AMRO, wat drie jaar later resulteerde in het samenvoegen van Pierson, Heldring & Pierson en ABN-dochter Bank Mees & Hope.

Daarmee ontstond MeesPierson, dat in 1996 werd verkocht aan Fortis. Zo kwam ook Van Rutte terecht bij de bank/verzekeraar. In 2002 trad hij toe tot de raad van bestuur van Fortis Bank Nederland, van 2006 tot 2010 was hij er CEO.

Het waren de jaren waarin Fortis zich verslikte in ABN AMRO. Te midden van de plotseling losgebarsten kredietcrisis kon Fortis de overnamesom niet langer ophoesten. In het najaar van 2008 werd Fortis samen met ABN AMRO genationaliseerd. In 2010 begon de nieuwe RvB van ABN AMRO onder leiding van Gerrit Zalm. Van Rutte kreeg daarin de post van CFO. Zo was hij weer terug bij ABN (AMRO), waar het ooit allemaal begon.

Niet zo van de cijfers

Een open instelling – ‘waarom niet?’ – en een onnavolgbare stoelendans brachten Van Rutte in de raad van bestuur van ABN AMRO. Had het dan net zo goed heel anders kunnen lopen, als zijn professor hem bijvoorbeeld niet had gewezen op de vacature bij ABN? Van Rutte denkt zelf van wel: “Grote kans.”

“Ik heb niet specifiek een voorkeur gehad voor de financiële sector”, legt hij uit. “Ik had ook geen familie of vrienden die daar speciaal in zaten. Ik had bij wijze van spreken ook het onderwijs kunnen ingaan. Ik ben behalve dat student-assistentschap jarenlang actief geweest op een huiswerkorganisatie. Dat vond ik ook gewoon erg leuk.”

Toen Van Rutte als CFO een keer een praatje hield voor een groep jonge talenten van ABN AMRO, begon hij zijn verhaal door te vertellen dat hij “eigenlijk niet in cijfers was geïnteresseerd”.

“De hele zaal begon te lachen”, herinnert hij zich – een CFO die niet in cijfers is geïnteresseerd. En natuurlijk zijn de cijfers belangrijk, erkent hij, “maar het gaat mij altijd om het verhaal áchter die cijfers. Waarom gaan de dingen zoals ze gaan of gaan ze niet zoals ze gaan? En dat verhaal heeft me altijd zeer geïnteresseerd.”

Wat Van Rutte leuk vond aan zowel huiswerkbegeleiding als zijn jaren in de bankenwereld, was simpelweg om mensen te helpen. Naast ABN AMRO is het misschien wel de tweede rode draad, legt hij uit. “Om kinderen en mensen gewoon te helpen – te helpen veranderen, te helpen verbeteren. En dat is wel altijd een drijfveer geweest bij mij.”

Gewoon steeds gevraagd

De financiële sector had dus net zo goed het onderwijs kunnen zijn. Maar hoe zit het met zijn klim naar de top? Ook die blijkt Van Rutte niet te hebben uitgestippeld: “Het is me min of meer overkomen”, geeft hij aan.

Hij werd ‘gewoon’ steeds gevraagd. “Ik zou wat aangeboden werd niet snel afwijzen. Het was niet zo dat ik zei: ‘Ik heb er een hekel aan.’ Maar het was ook niet zo dat ik het echt nastreefde, die leidinggevende posities.”

Wel merkte hij op een bepaald moment dat als hij gevraagd werd iets te gaan leiden, “dat het ook gewoon leuk ging, dat het lekker ging, en dat ik voor steeds meer dingen werd gevraagd”, zo legt hij uit. “Maar het is niet zo dat ik steeds mijn vinger opstak van: ‘Ik wil daar en daar zitten.’”

Niet blijven zitten

Is het dan echt allemaal toeval, of is dat te makkelijk? De hamvraag is misschien wel wáárom Van Rutte steeds maar weer werd gevraagd – om aanvoerder te worden in zijn voetbalteam, om naar de heao te gaan, om mee te gaan naar Rotterdam, om te solliciteren bij ABN… enzovoorts.

Een belangrijk deel van het antwoord lijkt te zitten in het antwoord dat hij zelf al die keren gaf: ‘Waarom niet?’. Het tekent Van Ruttes open en onbevangen houding, die hij ook meebracht naar de bankenwereld toen hij begon bij ABN.

“Het was best wel spannend”, vertelt hij. “Ik kwam op de Bedrijfseconomische Afdeling, waar zo’n veertig man zat. Dat was best veel, in een hele grote zaal. Het was ook een afdeling die echt Amsterdams was, met echte Amsterdammers met hun eigen humor. Ik als Hagenaar zat toch even te luisteren van: ‘Hoe werkt dat?’”

Hij kroop echter niet in zijn schulp. “Ik merkte al snel: wil ik me op mijn gemak voelen, dan moet ik niet alleen maar op die afdeling blijven zitten en mijn werk doen. Dan moet ik ook om me heen kijken. Dan had ik informatie nodig, ging ik naar een afdeling toe en merkte: je vraagt iets, je geeft iets aan een ander, je luistert, je stelt je open, een ander waardeert dat en is dat vaak niet gewend. En dan krijg je zóveel informatie.”

Een open blik

Al met al vormt zich voor Broekema een duidelijk beeld. “Je was aanvoerder, later binnen die eerste baan ging je al naar al die andere afdelingen om informatie op te halen. Een buitenstaander zou meteen gezegd hebben: ‘Een typische leader in finance’, om die term even aan te halen.”

“Ja, misschien wel”, erkent Van Rutte. “Maar ik heb het zelf dus nooit actief nagestreefd.”

Tegen alle stereotypen over CEO’s en founders in, is dat misschien juist wel het geheim. Het advies dat Van Rutte meegeeft is dan ook om juist een open blik te houden en te blijven luisteren. “Soms hoor je mensen zeggen: ‘Ik wil nu twee jaar ervaring opdoen en daarna wil ik wel naar een managementpositie.’ Dan begin ik altijd een beetje te lachen.”

“Want dat is natuurlijk wel mooi en ambitieus, maar dan kan ik het toch niet nalaten om te zeggen: ‘Ga je nou eerst eens even verdiepen in je omgeving. Ga nou eens even kijken wat er buiten jouw afdeling gebeurt’”, legt hij uit. “‘Focus je nooit alleen op datgene wat jou is toevertrouwd, kijk altijd eromheen. Er zit een wereld omheen en die is zo leerzaam.’”

Benieuwd naar het hele gesprek tussen Jan van Rutte en Jeroen Broekema? Luister het hier terug.