Barbara Baarsma: ‘Economische groei is geen doel maar een middel’

In een speciale aflevering van de Leaders in Finance Podcast sprak gastheer Jeroen Broekema met Barbara Baarsma, CEO Rabo Carbon Bank, over haar afgelopen zomer verschenen boek ‘Groene groei’, met de intrigerende ondertitel ‘Over de (on)zin van economische groei’.

Dat Baarsma een boek over de zin en onzin van economische groei zou gaan schrijven lijkt voor haar een logische stap. Het was vooral wachten op het juiste moment. Dat deed zich voor toen haar uitgever vroeg of ze niet weer eens een boek wilde schrijven.

Baarsma twijfelde geen moment, want het bood haar een uitgelezen mogelijkheid om weer interactie met het publiek te hebben na de coronapandemie. Dus toen de uitgever belde hoefde ze niet lang na te denken. “Dat vind ik heel leuk”, antwoordde ze. “Want mijn hoofd liep helemaal over.”

Het resultaat van dat overlopende hoofd is een gestructureerd boek dat – zoals de ondertitel al duidelijk maakt – een antwoord probeert te geven op de vraag wat nou zinvolle en wat nou onzinnige economische groei is.

Groei om te vergroenen

Een belangrijke aanwijzing voor het antwoord ligt in de hoofdtitel. ‘Groene groei’ slaat op “groei binnen de ecologische grenzen, de planetaire grenzen, die niet leidt tot uitputting van grondstoffen”, legt Baarsma uit. Ze geeft aan dat ze het daarnaast belangrijk vindt dat het groei is “die leidt tot kanskracht voor iedereen. Dus kansengelijkheid voor iedereen.”

Die kansengelijkheid is voor Baarsma een cruciaal punt. Ze merkt op dat er momenteel vele crises of problemen zijn op diverse terreinen en dat veel mensen het vertrouwen in de politiek om die problemen op te lossen hebben verloren.

“In Den Haag regeert de korte termijn”, zegt ze met spijt in haar hart. “Men is gericht op zetelbehoud in het parlement in plaats van langetermijnoplossingen voor welvaart en welzijn - ook voor die van onze toekomstige generaties.”

“Daar gaat mijn boek over”, gaat ze verder. “Niet omdat groei nou zozeer een doel is, maar wel een middel om dat voor elkaar te krijgen. Zonder groei krijgen degenen die het meest kwetsbaar zijn het gevoel dat zij de rekening van het klimaatbeleid, van de energietransitie, van de vergroening zullen betalen. De economie kan zonder groei niet vergroenen en zal ten ondergaan aan polarisatie en wantrouwen.”

Herverdeling kost welvaart

Baarsma pleit daarom voor herverdeling, maar merkt tegelijk op dat dit “welvaart kost”. Dat is precies de reden dat volgens haar wel economische groei nodig is. Met deze groei kun je volgens Baarsma het negatieve effect opvangen dat optreedt wanneer je de belasting verhoogt.

Om dit effect te kwantificeren haalt ze cijfers aan die een collega van haar in 2014 voorrekende. “Elke euro die je uitgeeft in Nederland kost 10% aan welvaartsverlies omdat bedrijven, ondernemers en burgers gaan reageren, minder uren gaan werken of minder innoveren of – heel kwalijk – hun geld buiten Nederland zetten. Daarom heb je groei nodig.”

In deze context maakt ze tegelijk een mooie nuancerende opmerking over hoe economen van origine tegenover hun vak staan, en dat niet alles in geld uit te drukken is. Ze richt zich rechtstreeks tot de luisteraar: “U zult zien dat economie niet over het bbp gaat, maar uiteindelijk over levensgeluk. Ja, economen zijn in den beginne levensverbeteraars geweest, altijd. Dát zit achter die wetenschap.”

Vervolgens vraagt ze zich af wat nou dat levensgeluk bepaalt en wat ervoor zorgt dat mensen vertrouwen hebben in instituties. Volgens Baarsma gaat het om de “mate van regie hebben op het leven, op de eigen toekomst”, juist voor de meest kwetsbaren en degenen met de minste kanskracht.

“Als zij niet het gevoel hebben regie op hun leven te hebben, ontstaat er wantrouwen en dan kun je geen transities meer doorvoeren en dus ook geen vergroening. Dat is het punt”, geeft ze aan.

De rol van de financiële sector

Als Broekema haar vraagt naar de rol van de financiële sector zegt Baarsma dat ook banken hun verantwoordelijkheden hebben. Ze is groot voorstander van externaliteiten beprijzen, oftewel een prijskaartje hangen aan negatieve (milieu)effecten die nu niet worden meegenomen in de prijs van producten of diensten – denk aan spotgoedkope vliegtickets of kiloknallers.

Op deze manier worden deze effecten ook binnen het bbp – en dus de economische groeicijfers – gehaald, legt Baarsma uit. Banken – en bedrijven in het algemeen – stelt ze de vraag: “Wat ga jij doen om je interne beprijzingsmechanisme bij jouw bedrijf aan te passen?”

"Wacht niet op de overheid, maar ga zelf aan de slag.”

Bij banken vertaalt het beprijzingmechanisme zich volgens Baarsma uiteindelijk naar kredietrisico en daarmee samenhangend rente. Ze pleit ervoor dat alle banken naar hun portefeuille kijken waar ze “groot in zijn”. “Waar kunnen we deze analyses doen? Waar kunnen we analyses doen naar enerzijds de relatie tussen duurzaamheid en kredietrisico en dus onze beprijzing aanpassen?”

Baarsma is van nature een optimist, en ook voor de toekomst ziet ze voldoende perspectief. “We hebben nog niet eens die beprijzing aangezet”, zegt ze, “maar ik denk dat als je beprijst, dat er veel meer oplossingen zijn dan wij nu voor mogelijk houden. Dat is waarom ik denk dat je niet per se hoeft te krimpen om te komen waar we naartoe willen, namelijk binnen die planetaire grenzen.”

We can do it

Ondanks de vele onheilsprofeten, gelooft ze dat we “nu nog genoeg tijd” hebben om het tij te keren. “We can do it”, zegt ze stellig. Hoe? “Met stevige beprijzingsmechanismen, stevige normen waar we nog niet kunnen beprijzen, en leiderschap en lef kunnen we die groene transitie aangaan”, aldus een enthousiaste Baarsma. “We hebben nu nog de tijd om slimme oplossingen te bedenken. Maar dan moeten we het wel nu doen.”

Ze benadrukt ten slotte nogmaals dat groei geen doel is maar een middel, en dat het boek er in eerste instantie is om inzichten te geven en mensen zelf tot een afweging te laten komen. “Laat het boek deze rol vervullen: het aanzetten tot gesprek, het ontwikkelen van die visie die nodig is en het aanzetten tot beter beleid. Wacht daarbij niet op de overheid, maar ga zelf aan de slag.”

Luister hier de volledige podcast.