Dijsselbloem en Buijink maken balans op na crisis

Voor banken stonden de afgelopen jaren in het teken van de crisis en de lange weg naar herstel van het vertrouwen. Minister Jeroen Dijsselbloem (Financiën) en NVB-voorzitter Chris Buijink maken de balans op.

De storm die over de financiële sector raasde, was al in kracht afgenomen toen Jeroen Dijsselbloem in 2012 minister van Financiën werd, maar nog zeker niet overgewaaid. Voor Chris Buijink geldt min of meer hetzelfde: hij kwam als voorzitter aan het roer bij de NVB toen de hevigste windstoten al voorbij waren. Nu breekt een nieuwe etappe aan in de lange weg naar het herstel van vertrouwen in de bankensector. Na de redding van probleembanken en het beperken van de schade is de blik weer op de toekomst gericht.

Dijsselbloem – sinds vorig jaar voorzitter van de Eurogroep – ontvangt Buijink in zijn werkkamer op het ministerie van Financiën. Politiek en banken hebben veel stappen gezet om herhaling van de crisis te voorkomen, constateert de minister. “De risico’s zijn aanmerkelijk kleiner dan voor de crisis. Niettemin is er voor de banken nog veel werk te doen.”

Welke stappen zijn er gezet?
Jeroen Dijsselbloem: “De soliditeit van de bankensector is toegenomen. Door aanscherping van de kapitaalseisen zijn de balansen versterkt. Tegelijkertijd zijn de toezichthouders strenger en letten ze meer op gedrag, integriteit en deskundigheid. We stellen hoge morele eisen aan bankbestuurders.”

Chris Buijink: “Sinds de crisis is er ontzettend veel gebeurd. Deels door nieuwe regels, maar de banken hebben zelf ook veranderingen in gang gezet. Het risicomanagement is sterk verbeterd. Producten zijn transparanter en klanten krijgen duidelijker informatie. Bovendien hebben banken zelf het initiatief genomen voor de cultuurverandering in de sector.”

Toch is er nog werk te doen. Wat kan beter?
Dijsselbloem: “Het verder centraal stellen van de klant. Het vertrouwen in de banken is nog kwetsbaar. Dat blijkt uit de emotionele reacties in de samenleving als er negatieve publiciteit is rondom banken, bijvoorbeeld over fraude of bonussen. Het vertrouwen is broos, dat moeten banken zich goed realiseren.”

Buijink: “Opmerkelijk is dat consumenten en ondernemers redelijk tevreden zijn met hun eigen bank, maar minder positief oordelen over de sector als geheel. Werken aan herstel van het vertrouwen blijft een uitdaging. Iedereen die bij een bank werkt, moet die verantwoordelijkheid voelen.”

Welke rol speelt de bankierseed hierbij?
Buijink: “Het is een belangrijk element in de cultuurvernieuwing. De eed of belofte is verankerd in de vernieuwde Code Banken, waarin meer dan voorheen de nadruk ligt op gedrag en gemeenschappelijke waarden. Alle bankmedewerkers leggen de eed af en er komt tuchtrecht om de naleving te garanderen.”

Dijsselbloem: “Mooi is dat de banken hier het initiatief naar zich toe hebben getrokken. Want de bankierseed draagt pas bij aan cultuurverandering als die door de sector zelf wordt gedragen. Door vast te leggen waar ze voor staan en aan welke standaarden ze willen voldoen, maken banken zich kwetsbaar. Dat is een teken dat ze het menen.”

Laten de banken zich voldoende zien in het publieke debat?
Dijsselbloem: “Het is goed dat de NVB de dialoog zoekt. De top van de banken moet blijven investeren in het contact met de samenleving. Het is belangrijk dat klanten weten wie er bij hun bank aan het roer staat. Een ‘gezicht’ dat voor de ethiek van de bank staat.”

Buijink: “Daar sluit ik me bij aan. Gelukkig mengen bankbestuurders zich steeds vaker in het debat, bijvoorbeeld over het aanscherpen van de kapitaalseisen. Dat de top van de banken zich laat zien, draagt bij aan het vertrouwensherstel.”

Vooral het beloningsbeleid blijft een heet hangijzer.
Dijsselbloem: “Europa is verdeeld in de aanpak van bonussen. Het maximeren van bonussen tot 100% van het salaris gaat Nederland niet ver genoeg. In Europa is afgesproken dat lidstaten de bonussen verder mogen beperken. In het kabinetsvoorstel mag de variabele beloning in principe niet hoger zijn dan 20% van het salaris.”

Buijink: “Nederlandse ‘koppen’ op Europese regels vinden we niet verstandig. De meeste Nederlandse banken opereren internationaal. Bij één Europese financiële markt horen eenduidige regels. Als Nederland uit de pas loopt, is dat ook niet goed voor ons vestigingsklimaat. Soms lijkt het dat wetgeving nodig is om beloningen bij banken in het gareel te houden. Dat doet geen recht aan het feit dat Nederlandse banken in Europa vooroplopen bij het terugbrengen van de variabele beloning.”

Heeft de crisis gevolgen voor de relatie tussen bank en klant?
Dijsselbloem: “Banken moeten – en dat gebeurt al volop – vaker ‘nee’ zeggen. Huishoudens en bedrijven waren gewend geraakt aan makkelijk krediet. Banken faciliteerden dat door grote risico’s te accepteren. De overkreditering van vóór de crisis heeft enorme kosten met zich meegebracht, die nog steeds de bestedingen en dus het economisch herstel remmen. Banken, maar ook huishoudens en bedrijven moeten kritisch zijn op de risico’s. Dan stel je de aanschaf van die nieuwe keuken maar even uit.”

Buijink: “Banken zijn al veel alerter op de risico’s dan vóór de crisis. De hypotheeknormen en eisen voor bedrijfskrediet zijn fors aangescherpt. Ik begrijp best dat dat wel eens chagrijn geeft bij de klanten. Ook zij moeten wennen aan de nieuwe realiteit. “

Maakt u zich zorgen over de financiering van het mkb?
Dijsselbloem: “Door de crisis moesten veel bedrijven interen op hun toch al beperkte eigen vermogen, terwijl tegelijkertijd de waarde van het vastgoed onderuitging. De kwaliteit van de vraag naar krediet schiet bij veel bedrijven tekort omdat de basis eenvoudig te smal is. Maar het kansrijke, gezonde mkb moet wel ruimte krijgen om te ondernemen. Het kabinet heeft daarom maatregelen genomen om de kredietverlening aan zulke bedrijven te stimuleren.”

Buijink: “Banken zijn de belangrijkste financiers van het mkb en zullen dat ook blijven. Tegelijkertijd is er een rol weggelegd voor alternatieve financieringsvormen als private equity, de MKB-beurs, crowd funding en kredietunies. De NVB is partner van de vernieuwde Ondernemerskredietdesk, die ondernemers op weg helpt bij het vinden van passende financiering. Met het platform ‘Wijzer in financiering’ willen we samen met MKB-Nederland de financieringsmarkt toegankelijker maker.”

De overheid is aandeelhouder van twee grote banken. Kunt u hiermee de sector in de gewenste richting bewegen?
Dijsselbloem: “Het is niet zo dat ik de staatsbanken ‘gebruik’ om vernieuwingen in de sector te versnellen. De klant van Rabo of ING is mij even lief is als die van SNS of ABN Amro, dus er is geen verschil aan de eisen die ik aan de banken stel. Maar ik heb wel een bijzondere verantwoordelijkheid voor de staatsbanken. Ze moeten worden versterkt zodat ze bijdragen aan onze economie en op termijn kunnen worden verkocht. Mijn opdracht is voor de belastingbetaler zoveel mogelijk geld terug te halen van wat de redding van deze banken heeft gekost.”

Vanaf november gaat in fasen de Europese bankenunie van start. Komt er meer wet- en regelgeving aan?
Dijsselbloem: “De bulk hebben we gehad. De bankenunie voorziet in één resolutiemechanisme, centraal toezicht en uniforme regels voor banken in de eurolanden. Maar het bouwwerk is nooit af. Een voorbeeld: er loopt internationaal een discussie over de robuustheid van de bankbalansen, zodat banken die in de problemen komen zelf met hun investeerders verliezen kunnen opvangen (bail in, red.). Dat leidt tot internationale normen die vertaald moeten worden in wet- en regelgeving.”

Buijink: “De banken staan achter de bankenunie. Zij zijn gebaat bij één Europese financiële markt, met heldere eisen die voor alle banken gelden. Dat is goed voor het vertrouwen, vergroot de keuze voor de consument en versterkt de positie van Europese banken in de wereld.”

Dijsselbloem: “Wat zeker internationaal moet worden besproken, zijn de buitenproportionele boetes die de Verenigde Staten aan banken opleggen. Er worden miljardenboetes uitgedeeld voor overtreding van Amerikaanse sancties waar de betrokken bank zich soms niet eens bewust van is. Ik ben voorstander van stevige normen, strenge toezichthouders en effectieve boetes. Maar dit schaadt het herstel van de Europese bankbalansen.”

De NVB viert het 25-jarig jubileum. Welke rol ziet u in de toekomst voor de NVB?
Dijsselbloem: “Van de NVB verwacht ik een reality check op het beleid. Is het haalbaar wat de politiek wil? Wat zijn de gevolgen voor banken? We willen dezelfde kant uit, maar verschillen soms van mening over de gewenste snelheid en diepgang. Ook vind ik het belangrijk dat de NVB een voortrekkersrol blijft spelen. Voor het herstel van vertrouwen is het cruciaal dat de sector zelf initiatief toont.”