Work-life balance

Consulting staat, net als veel andere banen in de dienstenindustrie zoals bankier of advocaat, bekend om het uitdagende, hoog-intellectuele werk met aantrekkelijke vergoedingen. Maar aan de andere kant is het werk ook veeleisend en de werkomgeving intensief. Door de aard van het werk tonen veel consultants een gigantische betrokkenheid bij hun werk, terwijl project deadlines en interne werkzaamheden bijdragen aan de lading werk die zij per week moeten afhandelen. Als een gevolg zijn veel management consultants tussen de 50 en 80 uur per week kwijt aan hun werk, hetgeen de adviesbranche bekendheid geeft om zijn uitdagingen op het gebied van work-life balans.

Wereldwijd zijn er over de jaren meerdere onderzoek geweest die aantonen hoeveel uren consultants gemiddeld werken, en ook in Nederland wordt deze trend gekenmerkt door lange dagen, volle weken en weinig vrije tijd. Onderzoek van Consultancy.nl onder 700 consultants, uitgevoerd in samenwerking met Berenschot, toont aan dat 77% van de consultants uit de top van de markt meer uren werken dan er in hun contract staan. De resultaten laten zien dat de ondervraagde consultants gemiddeld 9,5 uur onbetaald overwerken – over het algemeen worden overuren niet uitbetaald in de adviesbranche.

Er zijn echter duidelijke verschillen tussen verschillende consultancy-segmenten en rangen, evenals tussen mannen en vrouwen. Zo werken junior consultants gemiddeld meer overuren dan consultants maar stijgt dit aantal weer naarmate zij in rang vorderen. Vrouwen werken beduidend minder overuren dan manen, vaak 1 uur per week minder, terwijl in senior manager en director functies dit verschil oploopt tot ruim 2 en respectievelijk meer dan 4 uur minder. Mannelijke consultants in topfuncties werken het langst over, namelijk gemiddeld 9,9 en 12,4 uur, waarbij dat laatste aantal vergelijkbaar is met de gemiddelde overuren van partners in de adviesbranche.

Bij strategie consultancybureaus werkt 100% van de consultants over, met een gemiddeld aantal overuren van 20 uur per week. Bij de Big Four is dit 88% met een gemiddelde van 10,3 overuren per week. Hoewel bij boutique advieskantoren de meeste consultants zijn die niet overwerken (33%) ligt het gemiddelde aantal overuren per week het laagst bij andere zakelijke dienstverleners. Ook is er verschil in studie achtergrond, met 33% van de HBO-opgeleide consultants die niet overwerken, tegenover 19% van de consultants met een WO-opleiding. Tot slot komen consultants die reeds langer dan 10 jaar bij dezelfde werkgever werken vaker onder overuren uit dan hun collega’s die minder lang in dienst zijn.

Verbeteren van de work-life balans
In de afgelopen tien jaar hebben consultancybureaus steeds meer maatregelen in de hand genomen zodat consultants wat vrije tijd kunnen krijgen van hun werk om te relaxen en op te laden. Het beeld dat hogere werktevredenheid, en een verzadigend leven buiten kantoortijden tot hogere productiviteit leidt, lijkt te zijn omarmd door een groot deel van de HR-afdelingen en partners bij adviesbureaus.

De meest voorkomende maatregel om de work-life balans van consultants te verbeteren is part time werken. 29% van de consultants uit het onderzoek geeft aan minder dan 40 uur per week te werken, waaronder 43% van de vrouwen valt. Het grootste deel van hen werkt alsnog 36-40 uur per week, of 32-36 uur. Over de hele linie werken junior consultants het meest fulltime, met 87% van de mannen en 73% van de vrouwelijke junioren die 40 uur of meer per week werken volgens hun contract. Daarna ligt het gemiddelde percentage het hoogst voor Director/Principal-functies, met 76% die fulltime actief is.

Een andere maatregel die vaak wordt toegepast is het opnemen van vrije dagen tussen projecten. Zo kunnen consultants hun werkintensiteit verlagen door aan minder (tijds-)intensieve projecten te gaan werken, of door onbetaald vrij te nemen tussen twee projecten door. Ook is het werken aan interne activiteiten, met minder lange dagen een optie. Deze uitbreiding van de vrije tijd loopt vaak weer ten einde als het volgende grote project voorbij komt, waarvoor zij weer hun volledige werkuren moeten gaan draaien. Ook het opnemen van een langere periode van onbetaald verlof of het nemen van een sabbatical wordt door steeds meer consultancybureaus ondersteund, maar dan wel vaak na een periode van meerder jaren hard werk, of vanwege belangrijke omstandigheden in het privéleven van de consultants. Voorbeelden zijn onder meer verlengd ouderschapsverlof of verlof wegens belangrijke persoonlijke verplichtingen.

Een andere beleidsmaatregel die wordt toegepast is de mogelijkheid om voor een bepaalde tijd terug te stappen uit de traditionele consultancyrol naar een meer afgebakende ondersteunende positie, zoals in HR, Trainings- en Corporate Development functies. Ook zijn er maatregelen in opkomst die meer structuur aanbrengen in wanneer er wordt overgewerkt, bijvoorbeeld door bepaalde dagen overwerkvrij te maken. In dat geval gaan consultants vaak in gesprek met interne relatiemanagers om te bespreken welke behoeftes zij hebben, zoals een vaste dag om te sporten en aan familieverplichtingen te voldoen, of bepaalde weekenden die compleet zijn vrijgesteld van mogelijke werkverplichtingen. Op een meer strategisch niveau wordt work-life balans steeds meer opgenomen in de talent managementstrategieën, waarbij veel consultancybureaus manieren hebben gevonden om voor de lange termijn afspraken te maken met consultants over hun carrière. Zo kunnen consultants bijvoorbeeld afspreken dat zij in een bepaalde periode niet internationaal actief willen zijn (wat een grote last kan zijn voor de work-life balans), of minder uitdagende projecten toegewezen willen krijgen, of vice versa.

Naast al de genomen maatregelen, proberen consultancybureaus ook om het onderwerp bespreekbaar te maken, bijvoorbeeld door middel van coaching-gesprekken. Ook worden er groepen van consultants met vergelijkbare situaties bij elkaar gebracht om onderling ervaringen en best practices te delen om de balans tussen werk en privéleven te behouden.

Tips voor een betere work-life balans
Voor hen die in de management consultancybranche werken en nog steeds worstelen met het in balans brengen van hun werk en privéleven, worden hieronder enkele tips gegeven waarop zij zelf met hun work-life balans aan de slag kunnen.

Accepteer de situatie
Voor consultants is het nou eenmaal lastig om een goede work-life balans te creëren. Hoewel bewustzijn alleen het probleem niet oplost, kan dit wel de onrealistische verwachtingen hierover verminderen. Mentaal voorbereid zijn op een dag vol werkdruk geeft uiteindelijk minder stress als het niet gaat zoals verwacht.

Balans als breder begrip
Een andere tip is dat balans niet per se hoeft te worden bereikt van dag tot dag. Vaak is dit niet eens mogelijk in een veeleisende omgeving zoals de consultancybranche. Daarom is het hanteren van een bredere definitie van balans een betere optie. Kijk bijvoorbeeld eens naar manieren om op weekbasis of op jaarbasis balans te creëren. Zo kan men streven naar een gemiddelde balans per week, bijvoorbeeld door bepaalde dagen en/of avonden compleet werkvrij te houden, of per jaar, door sommige maanden veel te werken, maar andere maanden te kiezen voor minder intensieve projecten. Vooral belangrijk hierbij is om behoeftes te communiceren aan de managers die deze ruimte kunnen bieden.

Prioriteiten stellen
Het is bijna vanzelfsprekend dat consultants niet zowel een uitdagende carrière en een actief sociaal leven kunnen hebben als tijd voor het trainen voor marathons, het koken voor familie en een volle nachtrust. Het is daarom belangrijk om duidelijke prioriteiten te stellen, en een rangorde te maken van welke zaken in het leven belangrijker zijn dan andere. Om te kunnen genieten van het een, zal je moeten inleveren op het andere – een pure kwestie van kwaliteit over kwantiteit.

Delegeren van klusjes
Het inhuren van assistentie van bijvoorbeeld een persoonlijke assistent of van een huishouder kan een hoop tijd schelen op het gebied van de zaken die onder aan de prioriteitenlijst staan, maar toch evengoed moeten gebeuren. Denk aan het maken van afspraken, het betalen van rekeningen, uitprinten van documenten, of dagelijkse dingen als inkopen doen bij de supermarkt of schoonmaken. Dit soort klusjes kunnen bij elkaar een groot deel van de toch al schaarse tijd opslokken, dus delegeer ze als dat kan.

Gebruik technologie
Communicatie is in het afgelopen decennium steeds eenvoudiger geworden. Het is nu prima mogelijk om een telefoongesprek te houden met gezin of vrienden onder weg in de auto, of mails te versturen via draadloos internet tijdens de lunch of treinreis naar een klant. Fysiek afwezig zijn van huis hoeft niet te betekenen dat je ook emotioneel afwezig bent.

Duidelijke grenzen
Het is geen goed idee om tijdens een familie-uitje een laptop mee te nemen om mails te lezen en rapporten te schrijven, of om constant aan de telefoon te zijn met collega’s. Hoe hectisch het werkschema ook is, het is nog steeds mogelijk om duidelijke grenzen te stellen tussen werk en privéleven, maar dit vergt degelijke tijdmanagement en organisatie. Om de juiste redenen is het best geoorloofd om een keer ‘nee’ te zeggen als er vragen of verzoeken jouw kant op komen.

Zoek geluk in de kleine dingen
Probeer ook op iedere dag zelf hier en daar wat kleine balancerende zaken mee te pakken. Soms kan het nemen van de trap, of naar een verdere bushalte dan de dichtstbijzijnde lopen al een manier zijn om via frisse lucht en beweging wat meer balans te brengen in een verder hectische dag. Ook een kwartiertje koffie drinken met vrienden, of een interessant artikel lezen buiten werk om, is een mogelijkheid, en kan wonderen doen voor je energieniveau en gevoel van balans. In termen van output zal deze kleine pauze waarschijnlijk onopgemerkt blijven.